Azbest

Pod pojęciem azbestu kryje się grupa minerałów określanych jako serpentyny i amfibole, występujących w postaci tzw. włóknistych skupień. Największe znaczenie przemysłowe przed laty miał tzw. azbest serpentynowy - inaczej chryzotylowy, odporny na działanie wysokiej temperatury i czynników chemicznych, a także na ścieranie. Był używany do wyrobu tkanin np. ubrań ogniotrwałych, okładzin ciernych szczęk hamulcowych, farb ogniotrwałych, materiałów izolacyjnych, także niepalnych materiałów budowlanych (azbestocementowe płyty). Azbest amfibolowy (aktynolitowy, tremolitowy) był używany w przemyśle chemicznym ze względu na dużą kwasoodporność.

Po kilkudziesięciu latach powszechnego stosowania azbestu w gospodarce zostało stwierdzone, że surowiec ten wpływa niekorzystnie na zdrowie człowieka. Ze względu na włóknistą budowę, azbest w trakcie jego przetwórstwa oraz stosowania pyli, a rozpylone azbestowe włókna w powietrzu wdychane są przez człowieka. W konsekwencji włókna azbestu przedostają się do organizmu i trwale utrzymują się w jego płynach ustrojowych. Nagromadzony w organizmie azbest z kolei przyczynia się do rozwoju śmiertelnych chorób takich, jak pylica azbestowa czyli azbestoza, rak płuc i międzybłoniak.

Ze względu na negatywne oddziaływanie azbestu na organizm ludzki w dniu 19 czerwca 1997 r. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej uchwalił rezolucję w sprawie programu wycofywania azbestu z gospodarki. W rezolucji tej Sejm RP wezwał Radę Ministrów do opracowania programu zmierzającego do wycofania azbestu i wyrobów zawierających azbest, stosowanych na terytorium Polski oraz, w terminie do dnia 30 września 1997 r., do określenia ekonomiczno-finansowych instrumentów wspierających przedsiębiorstwa w ich staraniach o zaprzestanie produkcji wyrobów zawierających azbest oraz działaniach na rzecz usunięcia pozostałości azbestu z tych przedsiębiorstw. W efekcie już w dniu 19 czerwca 1997 r. Parlament RP uchwalił ustawę z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest - dalej u.z.s.w.a., której realizację wyraża przyjęty w maju 2002 r. przez Radę Ministrów „Program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest stosowanych na terytorium Polski”. Program obejmuje m.in. działania w zakresie usuwania azbestu z gospodarki, przede wszystkim z budownictwa, propozycje rozwiązań składowania odpadów azbestowych, postulowane zasady wsparcia finansowego zarówno ze środków budżetowych, ochrony środowiska, Unii Europejskiej, jak i władz terenowych. Określa również wytyczne do opracowania wojewódzkich i powiatowych programów usuwania wyrobów azbestowych, założenia dotyczące organizacji, systemu kontroli i monitorowania programu.

Głównymi założeniami tego programu są:

wyeliminowanie negatywnych skutków zdrowotnych u mieszkańców Polski spowodowanych azbestem oraz ustalenie koniecznych do tego uwarunkowań,
sukcesywna likwidacja oddziaływania azbestu na środowisko i doprowadzenie, w określonym horyzoncie czasowym, do spełnienia wymogów ochrony środowiska,
stworzenie odpowiednich warunków do wdrożenia przepisów prawnych oraz norm postępowania z wyrobami zawierającymi azbest stosowanych w Unii Europejskiej.

W ramach aktów prawnych regulujących tematykę usuwania wyrobów zawierających azbest z obiektów budowlanych, począwszy od realizacji obowiązku dokonania przeglądu technicznego tych wyrobów do zdeponowania wytworzonych odpadów na składowisku, należy wymienić najważniejsze, do których należą:

ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest,
ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska oraz
ustawa z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach.

Program oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009-2032 wskazał opracowywanie programów usuwania azbestu jako zadanie samorządu gminnego i powiatowego. Gmina, która decyduje się na przyjęcie uchwały w sprawie programu usuwania azbestu, powinna podjąć następujące działania. Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym - gmina powinna podjąć uchwałę w sprawie przystąpienia do opracowania Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest z terenu gminy. Wójt, burmistrz, prezydent miasta obwieszczeniem powinien podać do publicznej wiadomości informację o przystąpieniu do opracowania programu. Należy przeprowadzić inwentaryzację obiektów i wyrobów zawierających azbest, która będzie zawierała m.in. ich lokalizację numer i obręb działki oraz oszacowanie ilości materiałów zawierających azbest wraz z podaniem stopnia pilności. Dane z przeprowadzone inwentaryzacji są bezpośrednio wprowadzane przez wójta, burmistrza, prezydenta miasta do bazy azbestowej administrowanej przez ministra właściwego do spraw gospodarki, dostępnej za pośrednictwem sieci Internet pod adresem www.bazaazbestowa.gov.pl.

Należy opracować projekt programu, którego struktura oraz treść w podstawowym zarysie będzie nawiązywać do struktury dokumentu przygotowanego na poziome krajowym, tj. Programu oczyszczania kraju z azbestu na lata 2009-2032. Program powinien uwzględniać stan wyjściowy, cel jego sporządzenia, określać kierunki działań i warianty służące osiągnięciu zaplanowanego celu, sposób postępowania z odpadami, a także powinien przedstawiać sposób monitorowania i wskaźniki oceny realizacji programu, dzięki czemu będzie możliwa kontrola wykonania zadań i zgodności z harmonogramem, ustalać procedury kontroli, mierniki realizacji programu, procedury weryfikacji programu itp.

Kolejne działania związane są z przeprowadzeniem strategicznej oceny oddziaływania na środowisko projektu programu zgodnie z ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko. Program jest jednym z dokumentów, o których mowa w art. 46 pkt 2 przedmiotowej ustawy.
Przebieg prac powinien wyglądać następująco:
– organ wykonawczy gminy powinien wystąpić do regionalnego dyrektora ochrony środowiska oraz do państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego o uzgodnienie zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko (art. 53 w zw. z art. 57 pkt 2 i art. 58 pkt 2 oraz art. 50 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko)
– ww. organy powinny uzgodnić zakres i stopień szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko: wojewódzki inspektor sanitarny uzgadnia projekt na podstawie art. 3 ustawy z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz art. 46 pkt 2, art. 53 i art. 58 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, natomiast uzgodnienie z RDOŚ następuje na podstawie art. 53 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko.
Po uzyskaniu uzgodnień organ powinien wystąpić do RDOŚ oraz wojewódzkiego inspektora sanitarnego o opinię dotyczącą projektu programu (art. 54 w zw. z art. 57 pkt 2 i 58 pkt 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko). Organy te powinny zaopiniować program; wojewódzki inspektor sanitarny na podstawie art. 3 ustawy o Państwowej Inspekcji Sanitarnej, art. 46 pkt 2, art. 54 ust. 1 i art. 58 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, a RDOŚ – na podstawie art. 57 ust. 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, dołączając do wniosku o wyrażenie opinii prognozę oddziaływania na środowisko.
Odstąpienie od przeprowadzenia strategicznej oceny.
Zgodnie z ustawą o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko wymagają projekty programów w dziedzinie gospodarki odpadami wyznaczające ramy dla późniejszych realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. Projekt Programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest jest opiniowany przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska i wojewódzkiego państwowego inspektora sanitarnego. Zgodnie z art. 54 ust. 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, organ opracowujący projekt dokumentu (programu) zapewnia możliwość udziału społeczeństwa, zgodnie z przepisami działu III rozdział 1 i 3 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, w strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. Ustawodawca w art. 48 ust. 1 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko przewidział sytuację, w której organ opracowujący projekty dokumentów, m.in. program usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest, może po uzgodnieniu z właściwym regionalnym dyrektorem ochrony środowiska oraz państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym odstąpić od przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko, jeżeli zdaniem organu sporządzającego projekt danego planu, realizacja zawartych tam postanowień nie spowoduje znaczącego oddziaływania na środowisko.
Zatem, odstąpienie od sporządzenia powyższej prognozy nie może nastąpić bez uzgodnienia z wyżej wymienionymi podmiotami. Do przesądzenia, czy jest konieczna strategiczna ocena oddziaływania na środowisko, konieczne jest więc stwierdzenie, czy dany program przewiduje realizację przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko. O konieczności przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko zdecydować może np. budowa instalacji do przetwarzania azbestu lub wyrobów zawierających azbest, o określonej wydajności bądź też instalacji do unieszkodliwiania odpadów niebezpiecznych - § 2 ust. 1 pkt 25 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 2010 r. w sprawie przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko.

Organ wykonawczy gminy, działając na podstawie art. 39 ust. 1 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, powinien podać do publicznej informacji projekt programu, gdyż zgodnie z art. 54 ust. 2 ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, każdy może składać wnioski i uwagi do tego programu wraz ze wskazanie sposobu składania wniosków i uwag. Organem właściwym do rozpatrzenia uwag i wniosków jest organ wykonawczy gminy. Program powinien być dostępny na stronach BIP urzędu oraz w urzędzie wraz z całą zgromadzoną dotychczas dokumentacją.

Po przeprowadzeniu konsultacji społecznych rada gminy powinna sporządzić podsumowanie działań, a następnie organ wykonawczy gminy powinien w drodze obwieszczenia podać do publicznej wiadomości informację o opracowaniu programu usuwania azbestu i wyrobów zawierających azbest dla gminy. Program powinien zostać przekazany do RDOŚ i wojewódzkiego inspektora sanitarnego.

Ostatnim działaniem jest podjęcie przez radę gminy uchwały dotyczącej przyjęcia programu. Uchwała ta nie jest uzgadniana z żadnym organem, rada gminy podejmuje ją samodzielnie. Jest ona natomiast kontrolowana przez wojewodę, który bada jej legalność. Podstawą przyjęcia uchwały są art. 18 ust. 1 w zw. z art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy o samorządzie gminnym.
Program usuwania azbestu, jako dokument niemający charakteru aktu prawa miejscowego, nie może nakładać na właścicieli nieruchomości żadnych obowiązków, nie jest bowiem prawem powszechnie obowiązującym.